Protagoras ve Gorgias

PROTAGORAS

HAYATI

• Sokrates’le çağdaştır ve onunla benzer bir kaderi yaşar. Yazdıklarından hiçbir şey geriye kalmamıştır. Demokritos gibi Abdera doğumludur ve sonradan Atina’ya yerleşmiştir.
• Perikles döneminde site yönetiminde önemli görevler almış, demokrasi taraftarı olan Protagoras muhtemelen sofistlik geleneğini başlatan kişidir.
• Elimizdeki kaynaklardan “Tanrılar Üzerine” adlı bir eseri olduğu ve ona yöneltilen tanrıtanımazlık suçlamalarının kaynağı olacak bu eserden elimizde kalan şöyle bir parça var:

• Bize kalan en ünlü deyişi “Hakikat veya Kesin Kanıtlar” isimli kitabındandır.

FELSEFESİ

Bilgi Duyusaldır

• Bu iki aktarım ilk başta bilgi kuramına ait gibi görünse de onun varlık kuramı hakkında da bir parça bilgi barındırmaktadır. Buradan anlayacağımız şey varlıkla ilgili bilgiyi duyu organlarımızla elde ettiğimizdir.
• Yine Protagoras için “varlık bize görünendir, varlık görünüştür” diyecektir. (aktarım) Platon da zaten bu düşünceye karşı çıkacak ve bilginin kaynağının akıl olduğunu söyleyecektir ve esas varlığı da akılla kavranan idealardan ibaret görecektir.

Tümeller Gerçek Değildir

• Buradan yine Protagoras’ın tümeller hakkında nominalist bir tavır takındığını görüyoruz.
• Bütün şeylerin ölçüsü olan insan bütün insanlık değil, tek tek insanlıktır ve bu sayede birisi için sıcak başkası için soğuk olmaktadır. Hatta burada aynı insandan bile bahsedilmiyor. Bir insan için aynı hava bazen sıcak bazen soğuk olabilir. Yani değişen insanın duyumları da şartlara göre değişebilir.
• Bu kolay aşılan bir problem değildir. Tüm insanlık için farklı olan varlık anlayışında herhangi bir şeyde mutabık olmak, anlaşmak imkansızdır. Herakleitos bunu aşmak için varlığı tümden reddetmişti, Protagoras ise gerçekliği reddedip sadece görünüşü kabul etmiştir.

Her Şey Görelidir

• “Bütün şeyler”in içine ahlaki değerlerimiz, siyasi kurumlarımız, estetik görüşlerimiz, dini kanaatlerimiz de dahil edilebilir ve nesnel, mutlak, toplumdan topluma, insandan insana değişmeyen doğrular olmadığı şeklinde yorumlanabilir bittabi.
• Yine ondan bir aktarım: “her şey üzerine birbirine zıt iki söz söylemek mümkündür” Bu söz şöyle okunabilir: “birbirine zıt olan iki görüş, aynı ölçüde doğrudur”
• Her şeyin ölçüsünün insan olması prensibi siteler için de geçerli görünmektedir.

• O, herhangi bir sitenin yasası ile ilgili olarak evrensel bir doğruluk veya adillik talebinde bulunmamaktadır. Her sitenin ahlaki-siyasi doğrusu kendinedir ve kendisiyle sınırlıdır. Ortada ne kadar site varsa o kadar ahlak anlayışı vardır ve sitenin yurttaşları arasında uzlaşma devam ettiği sürece de bu devam edecektir. Tabii bu uzlaşının oluşması için demokratik rejim gereklidir.

Erdemler Öğretilebilir

• Sofistler ve Protagoras kendilerini esas olarak erdem öğretmenleri olarak takdim etmekteydiler. Protagoras politika erdeminin herkese eşit dağıtıldığına ve en azından bir potansiyel olarak herkeste bulunduğuna ve dolayısıyla bunun herkese öğretebileceğine inanıyordu.
• İnsanlardaki bu politik erdem potansiyeli eğitimle açığa çıkabilirdi ve sofistler bu eğitimi veren insanlardı. Bu politik erdem öğretilebildiği gibi öğretilmelidir de. Kimse çirkin bir adamı çirkinliğinden dolayı suçlamamaktadır; ancak herkes kötü bir adamı kötü davranışından sorumlu tutmaktadır.
• Politik erdem eğitimle ve sıkı çalışmayla elde edilebiliyor ve bunun karşılığında da para talep ediyorlardı. Platon için bu ne kadar ayıpsa da doğarken soylu olmayan birisinin yükselmesinin tek yolu eğitimden geçecek ve eğitim hak ve güç dengesini sağlayacaktır. (Tabii bu eğitimi elde edebilmek için de para gereklidir)

GORGİAS

HAYATI

• Çok ünlü bir hatiptir. Hitabeti Empedokles’ten öğrenip Atinalılara sattığı söyleniyor. Retorik öğretmenidir.

RETORİK (HİTABET SANATI)

• Hitabet her şey hakkında sözdür. O öyle bir sanattır ki onun sayesinde yargı yerlerde yargıçları, mecliste üyeleri, halk toplantılarında ve bütün yurttaş toplantılarında bulunanları sözle kandırmak mümkündür.
• Hatibin işi bilgi vermek değil, inandırmaktır, kandırmaktır.

NİHİLİZM

• Fakat bu tutumun onun varlık görüşü ile tutarlı bir yanı vardır:

• Ortada herhangi bir gerçek ve bu gerçek hakkında herhangi bir bilgi mevcut olmadığı yönündeki ontolojik ve epistemolojik tezden hareket edilirse haklı bir tutum olduğu bile söylenebilir.
• Yine onun varlık ve bilgi konusundaki bu nihilist tavrı bir nevi felsefeyi olumsuzlamak olarak okunabilir. Nitekim Sokrates öncesi Yunan felsefesi de onunla beraber sona ermektedir.

KAYNAKLAR:

İlkçağ Felsefese Tarihi - Ahmet Arslan
Felsefe Tarihi - Macit Gökberk
Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri - Diogenes Leartius
Antik Felsefe - Walther Kranz
Sokrates'ten Önce Felsefe - Willhelm Capell 

Etiketler:Felsefe,  Felsefe Tarihi,  Gorgias,  Podcast,  Protagoras.