Platon ve Platonculuk

HAYATI

• İÖ 427-347 yılları arasında yaşamıştır.
• Atina’nın seçkin ailelerinden birine mensuptur. Anne ve baba tarafından da krallar ve tiranlar soyundan gelir.
• Aldığı eğitimler hakkında bilgi sahibi olmasak da çağdaşı soylu çocukları gibi müzik, retorik, şiir ve beden eğitimi gibi unsurları içeren eğitimler aldığını düşünebiliriz.
• Yirmi yaşında Sokrates ile tanışınca hayatı değişecek ve öncesinde yazdığı şiir ve tragedyaları yakacaktır.

• Onun gençliği Atina’nın hem politik ve hem kültürel anlamda buhranlı olduğu bir dönemdir. Sparta ile yapılan 30 yıl savaşlarında nüfusun üçte biri ölmüş, politik olarak kötü yönetilen, salgın hastalıkların, ekonomik zorlukların insanları zor durumda bıraktığı çevresel şartlarla beraber sofistlerin yasaların, siyasi kurumların, dinsel inançların, ahlaki geleneklerin altını oyması eklenince son derecek kötü bir ortamda yaşadığını söylemek durumu anlaşılır kılacaktır.
• İşte bu ortamda kendini ortaya atan ve bu çarpıklıkları düzeltmek isteyen Platon, Sokrates’in ilginç kişiliğinden, ahlaki-siyasi misyonundan etkilenecek ve kendi çözümünü üretmeye koyulacaktır.
• Ancak Platon, bu sitenin siyasal hayatında aktif bir biçimde rol oynama arzusunu hiçbir zaman gerçekleştiremeyecektir.
• Sokrates’in öldürülmesinden sonra önce Megara’ya Eukdiles’in yanına gidecek, oradan Kirene’ye ve Mısır’a gidecektir. Mısır’da matematik öğrendiği rivayet edilmektedir. Sonra da Sicilya’ya bir yolculuk yapmıştır ve sonrasında Dionysios’un davetiyle italya’ya gider. Aklındaki ideal devleti gerçekleştirmek için bu daveti kabul eden Platon umduğunu bulamayacaktır. Bir süre sonra Atina’ya geri dönüşteki bir gemi seyahati sırasında yaşadığı talihsizliklerden sonra köle olarak satılır. Şansına onu tanıyan birisi tarafından fidyesi ödenerek özgürlüğüne kavuşturulur ve Atina’ya döner.
• Atina’da geleceğin filozof krallarını yetiştirmek üzere Akademia’yı kurar. Burası ilk felsefe okulu, kadınların da dahil olacağı ilk yüksek öğretim kurumu ve ilk üniversitedir. Bu okul herkese açıktı ve öğrencilerden ücret alınmıyordu. Bu okulun derslikleri, müfredat programı, düzenli eğitim veren öğretim kadrosu ve bir kütüphanesi vardı. Okulun en ünlü öğrencisi de oraya 17 yaşında girip 20 yıl boyunca kalacak olan Aristoteles’tir. (Aristoteles öğrenimi bittikten sonra Retorik olarak okulda kalmıştır.) Kapısında “geometri bilmeyen buraya girmesin” yazan okulda geometri, matematik, aritmetik, astronomi, müzik, tarih, hukuk, retorik, ahlak ve siyaset felsefesi okutulmaktaydı. Platon derslerini notlara göre değil, şifahi olarak vermiştir. Bugün elimizde olan diyalogları popüler felsefe metinleridir ve akademi öğrencileri için yazılmamıştır.
• O hiçbir şey yazmamış ve insanlara sorular sorarak doğruyu onlara buldurmuştur. Zaten diyaloglar da genel olarak böyle ilerler. Yine Sokratesçi Antisthenes, Aristippos, Euklides ve Phaidon’un bugün elimizde olmayan diyaloglarının varlığı bilinmektedir. Bunun yanında onun sanat eğitimi aldığından ve tragedya yazmış olduğundan bahsetmiştik. İhtimaldir ki düz metinler yazmak yerine sanatçı hünerlerini göstermek için de diyalog formatını kullanmış olsun.
• Platon ilk yolculuğundan 21 yıl sonra Sirraküza’ya tekrar seyahat eder ve yeni genç kralla hayalindeki devleti kurmak üzere tekrar yolcuğa çıkar ama yine umduğunu bulamaz ve yine elleri boş bir şekilde Atina’ya geri döner. Platon beş yıl sonra aynı yere, yine hayal kırıklığı ile sonuçlanacak bir seyahat gerçekleştirmekten kendini alamaz. Öldüğünde okulu yeğeni Speusippos’a bırakır.

PLATONCULUK

• Platon sistem kuran ilk filozof olarak karşımıza çıkıyor. Onun doğa filozofları gibi varlık kuramı olduğu gibi sofistler, Sokrates gibi ahlak, siyaset kuramı da vardır. Bunlarla da sınırlı kalmaz, onun bilgi kuramı, estetik veya sanat felsefesi ve hatta öte hayata ilişkin görüşleri yani bir eskatolojisinden bile söz edebiliriz. O felsefe tarihinin gördüğü en özgün felsefe kuramcısı olduğunu söyleyebileceğimiz gibi en büyük eklektik felsefe kurucu filozofu olduğunu da söyleyebiliriz. (Pythagoras, Herakleitos, Demokritos felsefelerinin uzlaşısıdır)
• Platon idealist bir filozoftur. Yani o varlığın düşünce cinsinden olduğunu iddia eder ve maddi varlığı reddeder. Onun için varlık yoktur veya en fazla gölgemsi bir şeydir. Haliyle duyularımızdan aldığımız verilen doğruluğunu ve değerini de reddeder. Böylece felsefe tarihinde yine defa rasyonalist yani akılcı bir filozofla karşılaşıyoruz. Yine psikoloji alanında ruhun tinsel varlığının ilk defa mükemmel bir örneği ile karşılaşıyoruz.
• Platon’u felsefeye yapmaya iten ana etmenin siyasete ilişkin kaygılar olduğunu bizzat kendi sözleri göstermektedir. Şunu da belirtmekte fayda var: Klasik Yunan düşüncesinde ahlakla politika birbirinden tam olarak ayrılmaz. Protagoras’ta politik erdemden bahsederken Aristoteles’te insanın politik bir hayvan olduğunu göreceğiz. İnsan sadece varlığını sürdürmez, iyi bir hayat yaşar ve politika bunun için en iyi araçtır.
• Platon’un yaşadığı dönemde şairlerin yerini bilim adamları, filozoflar, mitosların yerini logos almıştı. O halde adalete, yasalara, ahlaki değerlere inanç ve saygıyı artık geleneksel dinsel zeminde değil, akılsal zeminde yaratmak ve oluşturmak gerekliydi. Yunan insanın için bulunduğu acıklı anarşi ve şiddet ortamından kurtulmasını sağlayacak kişi de filozof olabilirdi. Platon da Sokrates’in açtığı bu yolda yürüyecek ve onun başlattığı bu yürüyüşü devam ettirecektir.
• Siyaset filozofu önce ortada sağlam bir varlık olduğunu gösterecekti. Sonra bu varlığın insan tarafından bilinebileceğini gösterecekti. Söz konusu bilgi insan doğasının gerçeğinin ne olduğunu, ona gerçek mutluluğunu verecek şeyin ne olduğunu gösterecekti. Böylece insan doğasına uygun evrensel doğruları, ahlakı ortaya koyacaktı. Bütün bunların sonunda da toplum için konulması gereken yasaların neler olduğunu ortaya koyacak, ideal bir toplum ve siyaset elde edilecekti.

Etiketler:Podcast,  Felsefe Tarihi,  Filozofun Yolu,  Platon,  Platonculuk.