Aristoteles; Hayatı ve Eserleri

Sistem Kurucu Büyük Düşünür

• Eğer felsefenin gerçek anlamda kurucusunun Platon olduğu sözü doğruysa, Aristoteles de gerçek anlamda bilimin kurucusu olarak kabul edilebilir.
• Yunan dünyasında ilk büyük bilimsel kütüphaneyi kurmuş, ilk harita koleksiyonun düzenlemiş, llk doğa tarihi müzesini meydana getirmiş olan Aristoteles, öte yandan ilk bilim sınıflamasını yapmış, her bir varlığın ayrı bir türü veya çeşidini ele alan ve bu varlık türüne ilişkin özel problemleri inceleyen “bağımsız bilimler” kavramını oluşturmuş, nihayet bu bilimlere tahsis ettiği özel eserlerinin başında kendi zamanına kadar söz konusu alanda yapılan çalışmalar, ortaya atılan görüşler hakkında verdiği bilgi ve yaptığı değerlendirmelerle de ilk bilim tarihçisi olma unvanını kazanmıştır.
• Bu dizimizde biz Aristoteles’in felsefesi ile ilgilenmekte iktifa edeceğiz, onun bilim tarihinin konusu olan öğretilerine değinmeyeceğiz.
• Aristoteles, Ortaçağ Müslüman filozoflar ve yazarlar tarafından kendisine verilen “İlk Öğretmen” (Müallim-i Evvel), insanlığın ilk öğreticisi sıfatını gerçekten ve tümüyle hak etmektedir.

Aristoteleçilik

• Aristoteles aynı zamanda büyük, tüm felsefe tarihindeki en büyük filozoftur. Onun felsefesine hakim olan düşünce de bilimsel düşüncedir. Bu farklılık başka önemli farklılıklarla birlikte Aristoteles’i hocası Platon’dan ayırmakta ve felsefe tarihinde Platonuculuk diye adlandırılan dünya görüşü yanında Aristotelesçilik diye adlandırılan aynı ölçüde önemli ve ondan farklı bir dünya görüşüne, felsefi dünya görüşüne temel teşkil etmektedir.
• Aristoteles ve okulu zamanında popüler olsa da hiçbir zaman Platonculuk kadar popüler olmamıştır. Ortaçağ’da Farabi ve İbni Rüşd’ün onu ele almaları sayesinde Hristiyan dünyası onunla yeniden tanışmış, Aziz Thomas’ın Aristoteles’in öğretilerini Hristiyanlıkla birleştirmesi ona yönelik artan bir ilginin başlatıcıları olmuştur. Hala varlığını sürdüren bu akıma Yeni-Aristotelesçilik diyoruz.

HAYATI

• İÖ 384- yılları arasında yaşamıştır.
• Bir İonia kolonisi olan Stageira’a dünyada gelmiştir. Atinalı değildir.
• Babası bir saray hekimi olup kendisi saray’da büyümüş, kralların arkadaşlığını yapmıştır. (II.Philip)
• 17 yaşında Atina’ya gelip Platon’un akademisine girer. Platon’un ölümüne kadar önce öğrenci sonra da retorik öğretmenliği yapmış ve okulun bilgini, aklı unvanlarını almıştır.
• Platon’la ilişkisi epey spekülasyon konusu olmakla birlikte felsefesi tümüyle Platon’dan etkilenmiştir ve Platoncuları eleştirdiği eserlerinde bile kimi zaman “biz Platoncular” diyerek kendisine işaret etmiştir. Özellikle ilk eserleri Platon’un kullandığı diyalog formunu korur, isim ve konuları bile benzerlik gösterir.
• Platon İÖ 348 yılında okulunun idaresini yeğeni Speusippos’a bırakır. Bunun üzerine Aristoteles okuldan ve Atina’dan altı yıl süre ayrılır. Bu süre zarfında Assos ve Midilli’de boş durmayıp politika ve biyoloji araştırmaları yapar.
• Bu sırada Makedonya kralı II.Philip kral olur ve Aristoteles’i saraya davet ederek onu oğlu Büyük İskender’in eğitimi ile görevlendirir. Bu eğitimin Büyük İskender’i çok etkilemediği düşünülür zira Aristoteles en ideal yönetimin site olduğunu veya barbar-yunan ayrımını çok sık yaparken İskender doğu ile batıyı birleştirerek bir cihanşümul imparatorluk kurar.
• Tabii bu aykırılık onların ömür boyu dostluğuna mani olmamıştır. Söylenen göre İskender fethettiği yerlerden hocasına hayvan ve bitki örnekleri gönderirmiştir.

Lise (Lykeion)

• Aristoteles II.Philip’in ölümünden sonra İÖ 336’da Atina’ya dönerek şehir dışında, boş bir gimnazyumda Lise’yi kurar. Burada 12 yıl boyunca ders verir. Bu okul kısa sürede şöhret kazanır ve Platon’un akademisi ile İsokrates’in retorik okulunun rakibi olur.
• Lise açık alanlarında Aristoteles’in yürüyerek ders verdiği ve daha sonra bu okul mensuplarına yürüyenler, meşşiyyun denmesinin gerçek bir temeli yoktur.
• Büyük İskender’in ölümü ile bağımsızlığını kısa bir süre önce yitirmiş olan Atinalıların Makedonya karşıtı tepkileri ortaya çıkar. Yunan genel valisi korumasındaki Aristoteles de bu tepkilerden nasibini alır ve dinsizlikle suçlanır. O da “felsefeye karşı da ikinci bir suç işlemesine meydan vermemek” amacıyla Atinayı terk eder ve bir sene sonra uzun zamandır var olan kronik mide rahatsızlığından dolayı, 62 yaşında hayatını kaybeder.
• Vasiyetnamesinde akraba ve köleleri için aldığı tedbirler onun iyi bir koca, baba ve vefalı bir dost olarak anılmasını sağlayacaktır.

ESERLERİ

• Onun eserlerinin orijinalliği ve hangi sırada yazıldığı kimi zaman önemli problemlere yol açmıştır.
• Onun olduğu zannedilen iki eser Ortaçağ İslam dünyasında Yunan tarında felsefe geleneğini temsil eden Farabi, İbni Sina gibi filozofların felsefe anlayışlarını derinden etkilemişti. Biri Plotinos’un Enneadlar’ından bir seçki olan, diğeri ise yine Yeni-Platoncu Proclos’un Teolojinin Unsurları adlı kitapları iki eser Aristoteles’in eserlerinin olduğu sanılarak İslam filozoflarının, Aristoteles ile Platon’un temel görüşleri arasında bir fark olmadığı görüşüne, bunun ise onları bütün gerçek filozofların üzerinde uzlaştıkları bilim değerine sahip tek bir felsefenin var olduğu biçiminde hatalı bir düşünceye götürmüş olmasında önemli payı olmuştur. Bu eserlere yönelik en geçerli araştırmalar Rönesans sonrasında yapılmıştır.
• 20.yy’a kadar genel kanı onun kitaplarını Lise’deki 12 yıl içinde yazmış olup fikirlerinde bir değişime gitmemiş olduğuydu. Ancak 20.yy başlarından itibaren yapılan araştırmalar onun felsefesinde de zaman içinde önemli değişiklikler olduğunu göstermiştir. Günümüzde kabul gören tasnif Lise öncesi ve Lise dönemi ayrımıdır.

Lise Öncesi Dönem Eserleri

• Onun diyalog formundaki eserlerinin hepsi Lise öncesi dönem içinde ele alınır. Bu eserler tümüyle olmasa da çeşitli parçalar halinde elimizdedir. Bu eserler:
  • Eudemos (Ruh hakkında); Platon’un Phaidon diyaloğunda ele almış olduğu ruhun ölümsüzlüğü sorununu ele almaktadır. Platon’la aynı çizgidedir.
  • Propreptikos (Felsefeye Teşvik) : Eserin ana konusunu bilginin hayatta oynadığı rol oluşturmaktadır. Platon’un Philobos diyaloğuna benzer çizgidedir.
  • Felsefe Üzerine: Bu eserinde onun yavaş yavaş Platon etkisinden sıyrılmaya başladığını görüyoruz. Bu diyalogta idealar kuramı eleştirilerek onun felsefeyi matematiğe dönüştürmeye çalıştığı dile getirilmektedir.
  • Krallık üzerine, (İskender için yazmış), Koloniler Üzerine ve Pythagorasçılar Üzerine adlı varlığı ve orijinalliği şüpheli, haklarında bilgi sahibi olmadığımız eserler bulunmaktadır. Bu dönemde sayısı onsekizi bulan eser yazdığı düşünülmektedir.
  • İlk dönem eserlerindeki üslup Platon’la yarışır düzeydedir. Belagatinin tatlığı döneminde övülmüştür. Lise sonraki döneminde ise bu kaygı güdülmez.

Lise Dönemi Eserleri

• Bu döneme ait eserlerin bazılarının temeli Platon’un ölümünden sonra geçen altı sene içinde atılmıştır.
• Bazı eserlerini kendisi yazdıysa da öğrencileri tarafından kaleme alınan eserleri de söz konusudur. Eserlerinin bazı kısımları ise sahtedir. Matık-Kategoriler-Son Beş bölüm bu sahte olduğu bilinen bölümlerdir.
• Bu eserlerin bugün elimizde blunan biçimlerini, İÖ 1.yy yaşadığını ve oklun Aristoteles’ten sonraki 12. Başkanı olduğunu bildiğimiz Rodos’lu Andronikos’a ve onun yaptığı yayına borçlu olduğunu bilmeliyiz.
• Andronikos tarafından yapılan tasnife göre kitapları Mantık, fizik, metafizik veya ilk felsefe, psikoloji, ahlak, politika, retorik ve poetik konularına göre ayrılmıştır. Bu grupların her biri içine birden fazla kitap, bazıları içine ise her biri birden fazla kitaptan meydana gelen birden fazla disiplinlere ilişkin çok sayıda kitap girmektedir. Örneğin mantık eserleri: kategoriler, önermeler üzerine, analitikler, topikler’den oluşur.

KAYNAKLAR:

İlkçağ Felsefe Tarihi - Ahmet Arslan
Felsefe Tarihi - Macit Gökberk
Aristoteles -  David Ross

Etiketler:Aristoteles,  Felsefe,  Felsefe Tarihi,  Platon,  Podcast.